تحلیلی بر روند تاریخی فعالیت زنان قشقایی در صنعت قالی‌بافی فارس از دوره پهلوی تا سال 1390 شمسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد ایرانشناسی گرایش تاریخ، دانشکده حقوق, علوم سیاسی و تاریخ دانشگاه یزد

2 دکتری تخصصی زیست‌شناسی، گروه علوم محیطی و زیستی، دانشکده علوم، جنگلداری و فناوری دانشگاه فنلاند شرقی

10.30479/hi.2025.21857.1009

چکیده

استان فارس یکی از کانون‌های مهم صنایع ‌دستی ایران، به‌ویژه در حوزه‌ دستبافت‌های عشایری است که زنان ایل قشقایی در آن نقشی چشمگیر داشته‌اند. این پژوهش به بررسی نقش و حضور زنان قشقایی در صنعت قالی‌بافی فارس از دوره‌ی پهلوی تا سال ۱۳۹۰ ش می‌پردازد. هدف، تحلیل روند تاریخی مشارکت آنان و تأثیر تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر فعالیت‌هایشان است. در همین راستا، دو پرسش اصلی دنبال شده‌اند: ۱) روند تاریخی فعالیت و نقش زنان در صنعت قالی‌بافی فارس چگونه بوده است؟ ۲) تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی چه تأثیری بر نحوه‌ مشارکت زنان قشقایی در این صنعت داشته‌ است؟ فرض پژوهش بر این است که این تحولات، به‌ویژه پس از دوره‌ پهلوی، سبب کاهش نقش و تضعیف مشارکت زنان در صنعت قالی‌بافی فارس شده‌اند. پژوهش با استفاده از منابع اسنادی و کتابخانه‌ای، مصاحبه با کارشناسان و فعالان حوزه‌ فرش انجام گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که عوامل گوناگونی، از جمله تغییر در سبک زندگی عشایری، مهاجرت روستاییان به شهر، افزایش تحصیلات دختران عشایر، کاهش مهارت‌های بافندگی در نسل جدید، مشکلات اقتصادی، پایین بودن سطح دستمزد و کاهش صادرات فرش، از مهم‌ترین دلایل کاهش مشارکت زنان قشقایی در صنعت قالی‌بافی بوده‌اند. با محدود شدن فعالیت قالی‌بافی در استان فارس و کاهش رونق بازار، ما شاهد حضور کم‌رنگ‌تر زنان بافنده در این صنعت هستیم و با ادامه این وضعیت، شاید در دهه‌های پیش رو، هنر بافت قالی عشایری قشقایی فارس در معرض منسوخ شدن قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The historical evolution of Qashqai women's role in the carpet-weaving industry of Fars from the Pahlavi era to 2011

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Yaripour 1
  • Sareh Yaripour 2
1 Master of Science in Iranology, History major, Faculty of Law, Political Science and History, Yazd University
2 PhD in Biology, Department of Environmental and Biological Sciences, Faculty of Science, Forestry and Technology, University of Eastern Finland
چکیده [English]

Fars Province is one of the key centers of handicrafts in Iran, especially in the production of nomadic handwoven textiles, where Qashqai women have played a significant role. This study explores the role of Qashqai women in the carpet weaving industry of Fars from the Pahlavi era to 2011. It aims to analyze the historical trajectory of their participation and the effects of political, economic, and social changes on their activities. Two main questions guide this research: (1) How has the role of women in the carpet weaving industry of Fars evolved over time? (2) What impacts have political, economic, and social developments had on Qashqai women's participation in this industry? The hypothesis suggests that these developments—particularly after the Pahlavi period—have led to a decline in women's role and weakened their involvement in carpet weaving. The study is based on documentary and library sources, along with interviews with experts and practitioners in the field. Findings indicate that several factors, such as changes in nomadic lifestyles, rural-to-urban migration, higher education among nomadic girls, a decline in weaving skills among younger generations, economic hardship, low pay, and reduced carpet exports, have contributed to the decreased participation of Qashqai women. With the contraction of carpet weaving activities and shrinking market demand in Fars, women’s presence in the industry has declined. If this trend continues, the traditional art of Qashqai nomadic carpet weaving may face the risk of extinction in the coming decades.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fars
  • Qashqai
  • carpet-weaving
  • women

مراجع

  • فهرست منابع

     

    کتاب‌ها

    • آذرپاد، حسن و حشمتی رضوی، فضل‌الله (1383)، فرش نامه ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • آزادی، سیاوش و پرهام، سیروس (1370)، دستبافت‌های عشایری و روستایی فارس، (ج 1)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • پرهام، سیروس (1375)، شاهکارهای فرش‌بافی فارس، تهران: انتشارات سروش.
    • تاریخ‌ و هنر فرش‌بافی‌ در ایران‌ (بر اساس‌ دایرة‌المعا‌رف‌ ایرانیکا)، (1384)‌. گروه نویسندگان؛ زیر نظر احسان یارشاطر. ترجمه ر.لعلی خمسه، تهران: انتشارات نیلوفر.
    • تحولات صنعت فرش ایران طی دوره 1352-1389. (1389). مرکز ملی فرش ایران.
    • وضعیت صنایع دستی فارس. (1390). سازمان امور عشایری فارس.
    • حشمتی رضوی، فضل‌الله (1395)، تاریخ فرش: سیر تحول و تطور فرش‌بافی ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
    • دانشور قشقایی، نوذر (1374)، نسیم کوهساران قشقایی، شیراز: چاپ مصطفوی.
    • ربیعی، ارژنگ (1390)، هنر فارس در گذر زمان: نمدمالی و کلاه‌مالی، گیوه‌دوزی و ملکی‌دوزی، دول‌دوزی و دولچه‌دوزی، (ج 3)، شیراز: انتشارات نوید، بنیاد فارس‌شناسی.
    • زیانی، جمال (1395)، هنرهای سنتی و صنایع دستی شیراز، شیراز: انتشارات نوید.
    • ژوله، تورج (1390)، پژوهشی در فرش ایران، تهران: انتشارات یساولی.

     

    مقالات

    • اولیایی طبایی، سیده اکرم و میرزا امینی، سید محمد مهدی (1397)، «تاریخ شفاهی رنگرزی پشم در فرش‌بافی ایل قشقایی»، نشریه علمی گلجام، ۱۴، 87 - 107.
    • دوستی، شهرزاد (1393)، «صنایع بافت‌داری در عشایر قشقایی»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، 36، 145 – 164.
    • رحمانی، اشکان و مقنی‌پور، مجیدرضا (1398)، «بررسی وضعیت قالی‌بافی شهرستان فیروزآباد در ده سال اخیر؛ با تأکید بر تحولات شیوه‌های اسکان طراح و نقش بر روی قالی»، فصلنامه انجمن علمی فرش ایران، 35، 5 –
    • خواجه احمد عطاری، علی‌رضا و حکیمیان، بدری (1394)، «وضعیت کسب و کار زنان بافنده فرش اصفهان»، فصلنامه جلوه هنر، 1، 5 – 12.
    • گریوانی، نفیسه و آشوری، محمد تقی (1386)، «شیوه‌های تولید در فرش‌بافی قشقایی»، فصلنامه انجمن فرش ایران، 67، 125 – 142.

     

    پایان‌نامه‌های دانشجویی

    • جلالی، منصوره (1396)، طراحی فرش شهری شیراز بر اساس نگاره‌ها، هنرهای صناعی و تزئینات معماری آثار شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد.
    • عباسی، فاطمه (1393)، سلیقه‌یابی مصرف‌کنندگان فرش دستبافت در شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز.
    • میرزاوند، سوری (1395)، شناسایی و اولویت‌بندی استراتژی‌های نوآوری در صنایع دستی استان فارس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

     

    اسناد

    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس، 685/244، 1316-1317.
    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، 6734/350، 1309.
    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، 7841/350، 1350-1351
    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی فارس، 18/220/98، 1350.

     

    منابع اینترنتی

    • مجلس شورای اسلامی. (1379). آیین‌نامه اجرایی قانون بازنشستگی، فوت و از کار افتادگی بافندگان قالی، قالیچه، گلیم و زیلو. بازیابی‌شده در 25 خرداد 1400، از

    https://rc.majlis.ir/fa/law/show/121217

     

    • مجلس شورای اسلامی. (1388). قانون بیمه قالی‌بافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسه‌دار.

    بازیابی‌شده در 25 خرداد 1400، از https://rc.majlis.ir/fa/law/show/136084

     

    فهرست مصاحبه‌ها

    • ربیعی، ارژنگ، کارشناس صنایع دستی، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 10/8/1399
    • رجبی، فاطمه، طراح فرش و رئیس شرکت سهامی فرش فارس، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 10/4/1400
    • شهبازی، درنا، تولیدکننده فرش، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 26/4/1400
    • غفاری، بسی، قالی‌باف، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 5/4/1400
    • کشکولی، بافنده و هنرمند صنایع دستی، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 8/3/1400
    • نکیسایی، آذر، تولیدکننده و بافنده فرش، فاطمه یاری‌پور، شیراز، 15/4/1400
تاریخ صنعت
دوره 1، شماره 1
مهر 1404
صفحه 1-24

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری: 05 تیر 1404
  • تاریخ پذیرش: 17 تیر 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار